Food for happy ageing (deel 9)
Food for Happy Ageing is de naam van een onderzoeksprogramma waaraan door het beroepsonderwijs samen met bedrijven wordt gewerkt. Het gaat over voedingsmiddelen die ons kunnen helpen langer gezond te blijven en op een gelukkige manier oud te worden, en die bijdragen aan een duurzame toekomst.
Eerder hebben we het gehad over eiwittransitie (de overstap van dierlijke naar niet-dierlijke eiwitbronnen). Maar wat zijn nu precies eiwitten en waarom zijn ze zo belangrijk en dan vooral voor de ouder wordende mens? Het woordje “eiwit” voor een belangrijke groep voedingsstoffen is verwarrend. Dat komt omdat menigeen gelijk denkt aan het wit van een vogelei, zoals een kippenei waarin eigeel (de dooier) en eiwit (het wit waarmee je bijv. schuimgebak kunt maken) duidelijk zijn te onderscheiden. Toegegeven: in het wit van een kippenei zitten behoorlijk wat eiwitten, naast een beetje koolhydraten, zout en water. Maar het wit van een ei is eigenlijk helemaal niet waar het om gaat als we het hebben over eiwitten. We zouden eiwitten misschien beter anders kunnen noemen, en dat gebeurt ook wel: ze worden ook wel “proteïnen” genoemd en eenvoudige eiwitten noemen we “peptiden”. Eiwitten zijn moleculen. Dat is voor sommige mensen even schrikken want moleculen dat heeft met scheikunde te maken, en dat is niet voor iedereen gesneden koek. Moleculen zijn inderdaad chemische verbindingen. Ongeacht of ze nu synthetisch zijn of een natuurlijke oorsprong hebben (dat laatste is bij eiwitten het geval): moleculen zijn chemische stoffen die zijn samengesteld uit elementen zoals koolstof, zuurstof en waterstof. Die drie elementen zitten in heel veel organische (biologische) stoffen zoals oliën, vetten en koolhydraten. In het geval van eiwitten is er nog een vierde element in het spel: stikstof. Een actueel onderwerp waar ik een andere keer graag op terug kom.
Bij eiwitten spreken we dan ook nog van macromoleculen. Oftewel grote moleculen die zijn opgebouwd uit een samenstelsel van kleinere moleculen; deze laatsten zijn de bouwstenen van het grote geheel. Bij eiwitten zijn de aminozuren die bouwstenen. De aminozuren zijn de kralen van het kralensnoer dat peptide (bij korte snoeren) of proteïne (langere of meerdere snoeren) heet. Het aantal en de volgorde van de aminozuren verschilt per type eiwitmolecuul.
Er zijn dus veel typen eiwitten. In ieder mens komen meer dan 100.000 verschillende typen eiwitmoleculen voor (en van elk molecuul vaak miljarden kopieën!). Elk eiwit heeft een eigen functie. Zo is het eiwit “keratine” belangrijk voor de structuur van ons haar en onze nagels, en “hemoglobine” belangrijk voor het transport van zuurstof in ons bloed. Een zusje daarvan komt in onze spieren voor en wordt “myoglobine” genoemd. Samen met het eiwit “actine” zorgt het myoglobine ervoor dat we spieren kunnen aanspannen en ontspannen. Met andere woorden: zonder de eiwitten myoglobine en actine zouden we niet kunnen bewegen. Lopen, zwemmen, fietsen, overeind zitten, dat alles werkt alleen maar als we er spieren bij kunnen aanspannen.
Spierkracht en spiermassa zijn dus belangrijk voor ons dagelijks functioneren. Uitgerekend onze spierkracht en spiermassa zijn zaken die bij het ouder worden afnemen. Dat is een natuurlijk proces, maar onder bepaalde omstandigheden kan het zorgwekkend snel gaan. Vooral bij gebrek aan beweging gaat het verlies aan spierkracht en spiermassa sneller dan ons lief is. Op oudere leeftijd zelfs nog weer sneller dan bij jonge mensen. Het is oneerlijk verdeeld in de wereld.
De hoeveelheid eiwitten in ons eten is belangrijk om op kracht te blijven. En ook hier geldt dat de leeftijd van degene die het opeet meetelt: zeventigplussers hebben bijna twee keer zoveel eiwit in hun dagelijkse voeding nodig dan jongelui. De kwaliteit van die eiwitten is natuurlijk ook van belang en die hangt af van het type eiwit en de voedselbron. Melkeiwitten zijn bij uitstek geschikt om door ons lichaam opgenomen te worden (ze zijn er in het geval van koemelk immers voor gemaakt om een kalf goed te voeden). Zijn alle dierlijke eiwitten dan zo voedzaam? Nee. Zie het eerder genoemde keratine dat is te beschouwen als een onverteerbaar vezeleiwit. In de dierenwereld zien we keratine dan ook meestal uitgespuugd worden (denk aan uilenballen). Ook is het zo dat sommige plantaardige eiwitten qua samenstelling dicht in de buurt komen van melkeiwitten, dus plantaardig is niet bij voorbaat ongezonder of minder voedzaam. We moeten dus zoveel mogelijk bewegen en goed blijven eten. En laat dat eten vooral lekker zijn zodat we ervan kunnen genieten!
Feike van der Leij
Lector Health & Food bij Hogeschool Inholland
https://www.inholland.nl/onderzoek/publicaties/de-kracht-van-smaak/
